ضرب‌المثل «چهاردیواری اختیاری» در آپارتمان نشینی به معنای واقعی کلمه وجود ندارد، چرا که در این نوع زندگی، ساکنین در یک فضای مشترک زندگی می‌کنند و اعمال و رفتارشان بر همسایگان تأثیر می‌گذارد.
تصور کنید در خانه خود، جایی که باید محل آرامش و آسایش باشد، ناگهان با صدا‌های ناهنجار و مداوم تمرین موسیقی همسایه‌ای مواجه شوید که به تازگی تصمیم گرفته نوازنده حرفه‌ای شود و آپارتمان خود را به کارگاه موسیقی تبدیل کرده است. پس از چندین بار تذکر دوستانه و درخواست برای رعایت حال دیگران، با این پاسخ عجیب روبه‌رو شوید که: «موسیقی روح آدم را نوازش می‌دهد، شما هم گوش بدید و لذت ببرید!» و یا سروصدا‌های وقت و بی‌وقت مهمانی‌های مکرر همسایه خواب و آرامش را از شما گرفته باشد.
این موقعیت و شرایط مشابه که شاید برای بسیاری از ما پیش آمده باشد، سؤالی اساسی را مطرح می‌کند: آیا واقعا «چهار دیواری اختیاری است»؟ آیا هر کس می‌تواند در ملک شخصی خود هر کاری بخواهد انجام دهد، حتی اگر این کار به قیمت سلب آسایش دیگران تمام شود؟
حقوق و تکالیف همسایگان و راهکارهای قانونی برای حل مشکلات
ساکنان یک ساختمان موظفند به مقررات و قوانین آپارتمان‌نشینی پایبند باشند و از انجام هرگونه عمل که مزاحمت یا آسیب به همسایگان را در پی دارد، خودداری کنند.
در نظام حقوقی ایران، اصل بر این است که هر فرد در ملک خود آزاد است، اما این آزادی محدودیت‌هایی دارد.
در همین راستا، ماده ۱۳۲ قانون مدنی صریحا بیان می‌کند: «کسی نمی‌تواند در ملک خود تصرفی کند که مستلزم تضرر همسایه شود مگر تصرفی که به قدر متعارف و برای رفع حاجت یا رفع ضرر از خود باشد.»
بنابراین اعمال حق مالکیت در حقوق ایران با ضوابط و شرایطی روبه‌روست که این شرایط را ماده ۱۳۲ قانون مدنی بیان داشته است. براساس این ماده اگر اعمال حق مالکیت به ضرر دیگری است می‌بایست به «قدر متعارف» و «برای رفع حاجت و یا ضرر از خود» باشد تا برای اعمال‌کننده آن مسئولیتی به بار نیاورد.
با توجه به این ماده، هر ضرری که از اعمال حق به دیگری وارد می‌آید ناروا نیست و قانون مدنی فقط ضرر ناروا را به هنگام اعمال حق، باعث ایجاد مسئولیت دانسته است.
در واقع ماده ۱۳۲ قانون مدنی یکی از مستندات قاعده «منع سوءاستفاده از حق» است و نشان می‌دهد که استفاده از ملک شخصی باید به گونه‌ای باشد که به حقوق دیگران لطمه نزند. به عبارت دیگر، «چهار دیواری اختیاری» تنها تا جایی معتبر است که مزاحمتی برای دیگران ایجاد نکند.
در مثال‌های مذکور، صدای ناهنجار موسیقی که دائما از خانه همسایه به گوش می‌رسد، می‌تواند مصداق «تضرر همسایه» باشد. این مزاحمت ممکن است به شکل‌های مختلفی مانند سلب آرامش، اختلال در خواب، کاهش تمرکز یا حتی تأثیر منفی بر سلامت روان همسایگان در آپارتمان نمود پیدا کند.
قانون مدنی در این موارد راهکار‌هایی پیش‌بینی کرده است که افراد می‌توانند از آن برای احقاق حق خود استفاده کنند.
مصادیق مزاحمت در همسایگی
مزاحمت‌های همسایگی تنها به صدای موسیقی محدود نمی‌شود. موارد زیر از جمله مصادیق شایع مزاحمت هستند که می‌توانند تحت شمول ماده ۱۳۲ قانون مدنی قرار گیرند:
صدا‌های ناهنجار: مانند صدای موسیقی بلند، ساخت و ساز و تعمیرات ساختمانی در ساعات نامناسب، یا حتی سروصدای مهمانی‌های شبانه.
ایجاد آلودگی: مواردی مانند دود ناشی از پخت‌وپز غیرمتعارف یا ریختن زباله در فضا‌های مشترک.
استفاده غیرمتعارف از ملک: مانند تبدیل واحد مسکونی به کارگاه تجاری یا صنعتی.
تخریب یا آسیب به اموال مشترک: مانند دیوارها، آسانسور یا پارکینگ آپارتمان.
هر یک از این موارد به تنهایی می‌تواند به‌عنوان مزاحمت تلقی شود و ساکنان را به پیگیری حقوقی ترغیب کند.
راهکارهای پیشگیرانه برای زندگی مسالمت‌آمیز
برای پیشگیری از ایجاد مشکلات همسایگی در آپارتمان، رعایت چند نکته ساده می‌تواند مؤثر باشد:
آیین‌نامه آپارتمان‌نشینی: در آپارتمان‌ها، آیین‌نامه‌های اجرایی قانون تملک آپارتمان‌ها معمولاً مقرراتی برای استفاده از فضا‌های مشترک و جلوگیری از مزاحمت دارند.
استفاده از عایق‌های صوتی: اگر قصد فعالیت‌هایی مانند تمرین موسیقی دارید، نصب عایق صوتی می‌تواند از انتقال صدا به واحد‌های دیگر جلوگیری کند.
توجه به ساعات استراحت: فعالیت‌های پر سر و صدا باید در ساعاتی انجام شود که کمترین مزاحمت را برای دیگران ایجاد کند که این ساعت معمولاً بین ۸ صبح تا ۸ شب است.
راهکارهای عملی حل مشکلات همسایگی
پیش از اقدام قانونی، بهتر است راهکارهای مسالمت‌آمیز را امتحان کنید. راهکارهای پیشنهادی برای حل مسالمت‌آمیز مشکلات همسایگی عبارتند از:
گفت‌وگوی دوستانه:
ابتدا با همسایه خود به‌صورت محترمانه صحبت کنید و مشکل را توضیح دهید. گاهی اوقات، افراد از تأثیر رفتار خود بر دیگران آگاه نیستند. برای مثال، می‌توانید پیشنهاد دهید که همسایه ساعات مشخصی را برای تمرین موسیقی یا تعمیرات در نظر بگیرد و یا از عایق صوتی استفاده کند.
میانجی‌گری:
اگر گفت‌و‌گو نتیجه نداد، می‌توانید از مدیر ساختمان یا شورای حل اختلاف آپارتمان (در صورت وجود) کمک بگیرید. این افراد می‌توانند به عنوان میانجی عمل کنند و به حل مسئله کمک کنند.
ارسال اخطار کتبی:
در صورتی که مشکل ادامه پیدا کرد، می‌توانید اخطاری کتبی به همسایه ارسال کنید و به ماده ۱۳۲ قانون مدنی یا آیین‌نامه اجرایی قانون تملک آپارتمان‌ها (در صورت سکونت در آپارتمان) استناد کنید. این اخطار بهتر است از طریق اظهارنامه رسمی یا توسط مدیر ساختمان ارسال شود.
مشاوره حقوقی:
اگر هیچ یک از روشهای بالا مؤثر نبود، مشورت با یک وکیل متخصص می‌تواند راهگشا باشد. وکیل می‌تواند بر اساس جزئیات موضوع، بهترین مسیر قانونی را برای حل مشکل پیشنهاد دهد.
اقامه دعوی حقوقی:
در نهایت، اگر باز هم مزاحمت ادامه داشت، می‌توانید با استناد به ماده ۱۳۲ قانون مدنی یا سایر مواد قانونی مرتبط (مانند ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی در بخش تعزیرات که به مزاحمت‌های ملکی اشاره دارد)، دعوی رفع مزاحمت را مطرح کنید. در این مرحله، ارائه مستنداتی مانند فیلم، صدا، شهادت سایر همسایگان یا گزارش مدیر ساختمان می‌تواند به موفقیت پرونده کمک کند.